Σήμερα, το να ανοίγουμε τη βρύση και να τρέχει νερό μάς φαίνεται τόσο φυσικό και αυτονόητο όσο το ότι βγαίνει ο ήλιος κάθε πρωί. Κι όμως, για να φτάσει η ανθρωπότητα -και, φυσικά, η χώρα μας- σε αυτό το σημείο ευκολίας χρειάστηκε αιώνες εξέλιξης, επιστημονική γνώση, τεχνική ανάπτυξη και πάρα πολλή δουλειά!

Ίσως κάποιοι να μην το έχουν σκεφτεί ποτέ, αλλά τα δίκτυα ύδρευσης, άρδευσης και αποχέτευσης είναι ίσως ό,τι πιο πολύτιμο έχει προσφέρει ο ανθρώπινος νους! Βέβαια, υπήρξαν αρχαιότατοι πολιτισμοί, όπως ο Μινωικός, που φτάνει σε αυτό το επίτευγμα χιλιάδες χρόνια πριν, έστω κι αν οι κατασκευές εκείνες ήταν πιο ατελείς. Περνώντας γρήγορα τους αιώνες, θα δούμε εξελιγμένα υδραγωγεία, όπως στην Κωνσταντινούπολη τα χρόνια του Βυζαντίου, αλλά η σημερινή μας πρωτεύουσα, η Αθήνα, δεν ανήκε σε αυτές τις περιπτώσεις.

Η Αθήνα πάντα «διψούσε»

Η Αθήνα αντιμετώπιζε έντονα προβλήματα λειψυδρία κατά την Αρχαιότητα. Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο για το κλεινόν άστυ, για την πιο ένδοξη πόλη-κράτος που γέννησε τη Δημοκρατία και τον Παρθενώνα, η Αθήνα δεν είχε πολλά επιφανειακά νερά ούτε μεγάλα ποτάμια ή λίμνες. Είχε μόνο αρκετούς χείμαρρους, τα νερά των περισσοτέρων χάνονταν μέσα στο υπέδαφος, γι’ αυτό και η υδροδότηση της πόλης γινόταν συνήθως από πηγές και πηγάδια. Παράλληλα, υπήρχαν πολλές κρήνες διάσπαρτες στην Αττική, καθώς και πλήθος δεξαμενών, στις οποίες συγκεντρωνόταν το βρόχινο νερό, το οποίο από τις επικλινείς στέγες έπεφτε μέσα σε τεράστιες γούρνες που είχαν δημιουργηθεί για τον σκοπό αυτόν.

Τα γνωστότερα υδρευτικά έργα της Αρχαίας Αθήνας κατασκευάστηκαν από τον τύραννο Πεισίστρατο το 530 π.Χ. και αντλούσαν νερό από τις πηγές του Υμηττού. Το επόμενο σημαντικό υδραγωγείο ήταν δημιουργία του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού, το 134 μ.Χ. Το Αδριάνειο Υδραγωγείο ξεκινούσε από τους πρόποδες της Πάρνηθας και κατέληγε στον Λυκαβηττό, όπου και κατασκευάστηκε η γνωστή Δεξαμενή. Τα νερά διοχετεύονταν με υδατογέφυρες στην πόλη των Αθηνών.
Το Αδριάνειο Υδραγωγείο και η Δεξαμενή λειτούργησαν ικανοποιητικά για αιώνες, έως την υποδούλωση της Αθήνας από τους Τούρκους. Τότε το Υδραγωγείο εγκαταλείφτηκε, με αποτέλεσμα να πέσουν τα σαθρά τοιχώματά του. Έτσι, οι Αθηναίοι, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, στράφηκαν πάλι στην κατασκευή πηγαδιών στα σπίτια τους – όπως έκαναν και στην Αρχαιότητα.

Οι γυναίκες υπέφεραν

Αν, ανατρέχοντας στο παρελθόν, στο μυαλό σας έρχονται όμορφες βουκολικές εικόνες, με όμορφα κορίτσια να κουβαλάνε νερό με τις στάμνες και παλικάρια να τις φλερτάρουν στον δρόμο, απλώς ξεχάστε τες! Τα πράγματα δεν ήταν ακριβώς έτσι!

Ο Ηρόδοτος κάνει λόγο για μια πηγή που βρισκόταν σε κάποιο απομακρυσμένο σημείο της Αθήνας. Σε αυτήν ήταν αναγκασμένες να πηγαίνουν οι γυναίκες για να πάρουν νερό, παρά το γεγονός ότι ήταν εκτεθειμένες στις επιθέσεις των Πελασγών, οι οποίοι έκαναν επιδρομές από τον Υμηττό και τις κακοποιούσαν. Το νερό ήταν σπάνιο μέσα στο ασφαλές αστικό τοπίο και οι κάτοικοι ήταν αναγκασμένοι να εκθέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τους για να το προμηθευτούν.

Η μεταφορά του νερού ήταν στους περισσότερους λαούς -και η Ελλάδα δεν εξαιρούνταν- γυναικεία υπόθεση. Και δεν ήταν εύκολη! Ακόμη κι αν παραβλέψει κάποιος την αναφορά του Ηροδότου για τις κακοποιήσεις γυναικών, το σίγουρο είναι πως επρόκειτο για σκληρή δουλειά, η οποία ανατίθετο είτε στις δούλες είτε στις νεότερες κοπέλες. Οι ανάγκες ενός νοικοκυριού σε νερό είναι πολύ μεγάλες, οπότε η κοπιαστική μεταφορά του μπορεί να γινόταν πολλές φορές, ακόμη και στη διάρκεια της ίδιας ημέρας. Το γυναικείο σώμα καταπονούνταν από το σκύψιμο και το βάρος, ενώ αναγκαστικά γίνονταν «εκπτώσεις» στη χρήση του ύδατος, αν η πηγή ή το πηγάδι βρισκόταν μακριά.

Το πλύσιμο των ρούχων στα ποτάμια και στους χείμαρρους -χειμώνα καλοκαίρι- ήταν άλλη μια σκληρή δοκιμασία για τις γυναίκες των παλαιότερων εποχών.

Στην απελευθερωμένη Ελλάδα

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους, το Αδριάνειο Υδραγωγείο λειτούργησε ξανά χωρίς, όμως, να μπορεί να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες της νέας πρωτεύουσας. Κατά τη διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα σημειώθηκαν πολλές καταστροφές στην υδροδοτική υποδομή της πόλης. Συνεπώς, μετά την απελευθέρωση, το υδροδοτικό πρόβλημα της Αθήνας ήταν οξύτατο. Με πρωτοβουλία της εκάστοτε δημοτικής Αρχής έγιναν κάποιες προσπάθειες επίλυσης του προβλήματος, όπως επισκευές και καθαρισμοί του Αδριάνειου Υδραγωγείου, το οποίο τέθηκε και πάλι σε λειτουργία το 1840, ενώ το 1870 ανακαλύφτηκε και η Αδριάνειος Δεξαμενή, η οποία ανακατασκευάστηκε και λειτούργησε μέχρι το 1940!

Σημαντική ήταν και η κατασκευή άλλων μικρών υδραγωγείων, χωρίς, ωστόσο, τα έργα αυτά να έχουν κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα στην αντιμετώπιση της λειψυδρίας. Εντελώς ανεπαρκείς ήταν και οι 55 περίπου δημοτικές βρύσες που υπήρχαν στην Αθήνα, οι οποίες συνεισέφεραν ελάχιστα, έως και καθόλου, στις καθημερινές ανάγκες της κατανάλωσης νερού. Για αυτό έκαναν χρυσές δουλειές οι νερουλάδες που μετέφεραν και πουλούσαν νερό στην Αθήνα από τις πηγές γειτονικών χωριών, όπως της Κηφισιάς και του Αμαρουσίου.

Ωστόσο, για να καταλάβει κάποιος το πόσο σκληρή ήταν αυτή η εργασία, αρκεί να αναλογιστεί πως ο νερουλάς Σπύρος Λούης, ο οποίος περπατούσε χιλιόμετρα κάθε μέρα για να μοιράσει νερό, χάρη στην αντοχή του στο τρέξιμο, έγινε ο πρώτος Έλληνας Ολυμπιονίκης στον Μαραθώνιο!

Η ΟΥΛΕΝ, ο Μαραθώνας και η Υλίκη

Η αύξηση του πληθυσμού της Αθήνας, κυρίως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, δημιούργησε επιπλέον ανάγκες για νερό. Το 1925 ξεκίνησε η κατασκευή των πρώτων σύγχρονων έργων ύδρευσης στην πρωτεύουσα, με την υπογραφή της σύμβασης μεταξύ του ελληνικού Δημοσίου, της Αμερικανικής Εταιρείας ULEN και της Τράπεζας Αθηνών. Το πρώτο μεγάλο έργο ήταν η κατασκευή του Φράγματος του Μαραθώνα. Για την κατασκευή του (1926-1929) εργάστηκαν περίπου 2000 άνθρωποι. Το φράγμα είναι επενδυμένο με πεντελικό μάρμαρο, ιδιαιτερότητα που το καθιστά μοναδικό σε παγκόσμιο επίπεδο! Για τη μεταφορά του νερού στην Αθήνα κατασκευάστηκε η σήραγγα Μπογιατίου, μήκους 13,4 χιλιομέτρων.

Λόγω της συνεχιζόμενης αύξησης του πληθυσμού της Αθήνας και της αστυφιλίας Το 1959 άρχισε να λειτουργεί σύνδεση παροχής νερού στην τεχνητή Λίμνη του Μαραθώνα από τη λίμνη Υλίκη, καθώς η μεγάλη πληθυσμιακή ανάπτυξη της πρωτεύουσας καθιστούσε πλέον ανεπαρκή την ύδρευσή της αποκλειστικά από την πρώτη. Η Υλίκη βρίσκεται στη Βοιωτία και έχει την ιδιαιτερότητα να βρίσκεται σε περιοχή χαμηλού υψομέτρου. Έτσι, για να γίνει εφικτή η άντληση του νερού, λειτουργούν πλωτά και χερσαία αντλιοστάσια. Το κεντρικό αντλιοστάσιο της Υλίκης είναι σήμερα το μεγαλύτερο στην Ευρώπη.

Και, ευτυχώς, γεννήθηκε η ΕΥΔΑΠ!

Για σκεφτείτε το λίγο: Πόσες δουλειές του σπιτιού γίνονται χάρη στο νερό; Πλύσιμο, καθάρισμα, σιδέρωμα, μαγείρεμα, πότισμα κ.ο.κ. Πόσες φροντίδες της υγιεινής και της εμφάνισης; Λούσιμο, μπάνιο, ντεμακιγιάζ, περιποίηση των άκρων, φροντίδα του βρέφους και όλων των μελών της οικογένειας. Πόσα αθλήματα είναι υδάτινα; Σκεφτείτε το και απαντήστε στον εαυτό σας αν υπάρχει μεγαλύτερη πολυτέλεια από το νερό!

Η ΕΥΔΑΠ ιδρύθηκε το 1980 με τον Νόμο 1068/1980 «περί συστάσεως ενιαίου φορέα Ύδρευσης και Αποχέτευσης Πρωτεύουσας», μετά τη συγχώνευση της Ανωνύμου Ελληνικής Εταιρείας Υδάτων των Πόλεων Αθηνών – Πειραιώς και περιχώρων (ΕΕΥ) και του Οργανισμού Αποχετεύσεως Πρωτευούσης (ΟΑΠ). Στη σημερινή νομική της μορφή περιήλθε το 1999, όταν τα κυριότερα πάγια της Εταιρείας, δηλαδή τα φράγματα, οι ταμιευτήρες, τα εξωτερικά υδραγωγεία και τα αντλιοστάσια απορροφήθηκαν από την Εταιρεία Παγίων ΕΥΔΑΠ ΝΠΔΔ.

Το πρώτο μείζονος σημασίας έργο για την υδροδότηση της Αθήνας ήταν, μετά τη σύσταση της ΕΥΔΑΠ, το Φράγμα του ποταμού Μόρνου το 1981. Είναι, μάλιστα, το ψηλότερο χωμάτινο φράγμα της Ευρώπης, ύψους 126 μέτρων! Το νερό φτάνει στην Αθήνα διαμέσου του υδραγωγείου του Μόρνου, του δεύτερου μεγαλύτερου υδραγωγείου στην Ευρώπη.

Ένα άλλο μεγάλο έργο που ενισχύει την υδροδότηση της Αθήνας είναι η εκτροπή του ποταμού Ευήνου προς τον ταμιευτήρα του Μόρνου με την κατασκευή φράγματος και σήραγγας – έργο που ολοκληρώθηκε το 2001. Η ενωτική σήραγγα προσαγωγής που μεταφέρει τα νερά του Ευήνου στον ταμιευτήρα του Μόρνου, μήκους 29,4 χλμ., ολοκληρώθηκε σε διάστημα λιγότερο των δύο ετών, γεγονός που αποτελεί παγκόσμιο επίτευγμα για την ολοκλήρωση σήραγγας μεγάλου μήκους.

Μέσω των υδραγωγείων του Μόρνου και της Υλίκης το ακατέργαστο νερό μεταφέρεται στις τέσσερις Μονάδες Επεξεργασίας Νερού (ΜΕΝ) του Γαλατσίου, τoυ Πολυδενδρίου, των Αχαρνών και του Ασπροπύργου.

Σημαντικό ρόλο στην υδροδότηση της Αθήνας κατέχουν και οι γεωτρήσεις. Οι υπόγειοι υδροφόροι ορίζοντες δεν χρησιμοποιούνται καθημερινά, αποτελούν, όμως, πολύτιμες εφεδρείες σε περιπτώσεις ανάγκης. Πρόκειται για 105 γεωτρήσεις στη βορειοανατολική Πάρνηθα, στην περιοχή της Υλίκης και γύρω από τον Βοιωτικό Κηφισό.
Οι γεωτρήσεις αθροιστικά έχουν τη δυνατότητα να αποδώσουν 600.000 κ.μ. νερού την ημέρα, για ελεγχόμενα, όμως, χρονικά διαστήματα και πρέπει να διαφυλαχθούν ως παράγοντας ασφαλείας για την αδιάλειπτη υδροδότηση της Αθήνας.

Τι προσφέρει η ΕΥΔΑΠ

Οι σκοποί της λειτουργίας της ΕΥΔΑΠ είναι, κατά κύριο λόγο, οι εξής:

– Παροχή υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης.

– Μελέτη, κατασκευή, εγκατάσταση, λειτουργία, εκμετάλλευση, διαχείριση, συντήρηση, επέκταση και ανανέωση συστημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης.

– Άντληση, αφαλάτωση, επεξεργασία, αποθήκευση, μεταφορά και διανομή πάσης φύσεως υδάτων, με στόχο την υλοποίηση των προαναφερομένων σκοπών της ΕΥΔΑΠ.

– Έργα και διαδικασίες συλλογής, μεταφοράς, αποθήκευσης, επεξεργασίας, καθώς και διαχείριση και διάθεση των προϊόντων της επεξεργασίας των λυμάτων.

Η περιοχή αρμοδιότητας της ΕΥΔΑΠ είναι η μείζων περιοχή της Αττικής. Όμως η εταιρεία έχει τη δυνατότητα να παρέχει όλο το εύρος των υπηρεσιών της και εκτός περιοχής αρμοδιότητάς της, μέσω θυγατρικών και διά της σύναψης προγραμματικών συμβάσεων με τους ΟΤΑ.

Για την ιστορία, αξίζει να αναφέρουμε ότι, πριν από την ΟΥΛΕΝ και, ακόμη περισσότερο, πριν από τη δημιουργία της ΕΥΔΑΠ, εκτός από τη λειψυδρία, η πρωτεύουσα της Ελλάδας υπέφερε συχνά και από ασθένειες που σχετίζονταν με το νερό, όπως η δυσεντερία, ο τύφος κ.ά., αλλά και από βρεφική θνησιμότητα. Επίσης, το νερό για μεγάλο χρονικό διάστημα αποτελούσε, παρότι αναγκαίο, ένα εξαιρετικά ακριβό αγαθό.

Σήμερα έχουμε τη δυνατότητα να προμηθευόμαστε ασφαλές, καθαρό, πόσιμο νερό, χάρη στις προσπάθειες και τη συνεχή μέριμνα της ΕΥΔΑΠ.